Jak sprawdzić, czy woda butelkowana różni się w smaku od kranówki? Niedawno sprawdziliśmy to razem z moją dziewczyną, stosując podwójnie ślepą próbę.
Tak, to jest właśnie podwójnie ślepa próba. Jest podwójnie ślepa, ponieważ:
- Osoba która smakuje wodę (tutaj: Lucyna), nie wie, w którym kubku jest która woda
- Osoba, która wie, w którym kubku jest która woda (tutaj: ja), nie jest obecna przy testowaniu
(Scena z Lucyną smakującą wodę była kręcona już po eksperymencie, a scena z rzucaniem monetą – przed eksperymentem.)
Dlaczego jest to takie ważne, żeby nie wiedzieć? Przede wszystkim dlatego, żeby wyeliminować sugestię. Jeżeli ktoś mi da dwa kubeczki z tą samą wodą i opowie, czym to się one nie różnią, prawdopodobnie będę tak przekonany o ich inności, że wręcz poczuję różnicę w smaku.
To jednak nie wszystko; nawet jeżeli osoba testująca nie wie, która woda jest w którym kubku, może odczytać to na przykład z mowy ciała lub zachowania osoby, która to wie. Co robią dzieci, kiedy zadaje się im pytanie, a one nie wiedzą? Próbują wyciągnąć tę informację od tych którzy wiedzą, czyli od nas:
nauczyciel: Ile jest dwa razy dwa?
uczeń: Trz…
nauczyciel: (podnosi brwi)
uczeń: Pi…
nauczyciel: (marszczy brwi)
uczeń: czt…
nauczyciel: (uśmiecha się)
uczeń: …ery!
Umiejętne odczytywanie mowy ciała nauczyciela może uczniowi pomóc sprawić wrażenie, że wszystko wie. Jednak trudno uznać, że uczeń znał odpowiedź, prawda?
Dopiero wtedy, kiedy osoba testująca wodę nie ma żadnych informacji poza samą wodą, test jest wiarygodny. Wyniki smakowania wody wędrują na kartkę papieru. Po zapisaniu, nie są już podatne na sugestię. Kiedy wszystko jest zapisane, można porównać wynik smakowania wody z wcześniej zapisanymi informacjami, która próbka jest która.
Jeżeli mamy tylko dwie możliwe odpowiedzi, metoda odpowiadania na chybił-trafił da nam z grubsza 50% prawidłowych odpowiedzi. Porównując wyniki smakowania wody z zapiskami o tym, która woda była w którym kubeczku, należy wziąć to pod uwagę. Żeby stwierdzić, że dwa rodzaje wody faktycznie różnią się w smaku, osoba smakująca wodę powinna trafić więcej niż 50% trafień. Aby ocenić, ile konkretnie więcej, bierze się pod uwagę np. to, ile mieliśmy w sumie kubeczków.
Pytanie brzmi: jaka jest szansa, że osoba odpowiadająca na chybił trafił osiągnie tak dobry wynik jak zaobserwowaliśmy? Jeżeli odpowiedź jest: „bardzo mała szansa”, wtedy uznajemy że faktycznie, dwa rodzaje wody różnią się w smaku.
Podwójnie ślepa próba jest używana w wielu dziedzinach, wszędzie tam, gdzie sugestia może zakłócać wyniki badań. Są to przede wszystkim medycyna i psychologia.
Sugestia ma też wpływ na to, jak oceniamy własny stan zdrowia, albo stan zdrowia naszych dzieci. Matki twierdzą, że wiedzą, co sprawiło że dziecko czuje się lepiej czy gorzej. Ale matka nie obserwuje dziecka tak po prostu, matka jest zaangażowana, i ma bardzo wyraźne oczekiwania, to znaczy chce aby dziecko czuło się lepiej i po zastosowaniu tego czy innego specyfiku ma nadzieję, że stan dziecka się poprawi.
Mało tego, sama obecność matki podczas oceny, czy dziecku się poprawiło, może mieć wpływ na wynik oceny. Jej oczekiwania będą wyraźnie przezierały przez jej zachowanie i mowę ciała. Matka przygnębiona – prawdopodobnie znaczy, że dziecko czuje się gorzej. Matka uśmiechnięta – dziecko prawdopodobnie czuje się lepiej.
To nie znaczy, że matka nie może oceniać stanu swojego małego. Owszem, może oceniać, ale powinna wiedzieć, że o ile nie ma bardzo, bardzo wyraźnych oznak, powinna do swojej oceny odnosić się z rezerwą. Jeżeli mamy różnice takie jakie się najczęściej spotyka, czyli niewielkie, sugestia odgrywa dużą rolę. Jeżeli mamy bardzo wyraźne różnice, na przykład cała skóra na szyi była cała czerwona i łuszcząca, a teraz jest ładna i gładka, to trudno tutaj mówić o sugestii. Różnica jest wyraźna, i możemy się zastanowić, czemu tę różnicę przypisać. Ale to już temat na osobny wpis.