Antygen - każda substancja, która posiada zdolność pobudzenia układu odpornościowego organizmu do produkcji swoistego przeciwciała (immunogenność), a następnie reagowania z nim (antygenowość).
Antygeny zdolne do jednoczesnego wywołania odpowiedzi immunologicznej i wiązania się z jej produktami to immunogeny. Wyróżnia się także pozbawione immunogenności hapteny oraz tolerogeny, które dodatkowo powodują wytworzenie się tolerancji immunologicznej organizmu.
Gdy antygen zostaje wprowadzony do ustroju człowieka (także wyższych zwierząt), organizm rozpoznaje go jako ciało obce i uruchamia mechanizmy obronne. W odpowiedzi immunologicznej zostaje wytworzone specyficzne przeciwciało, które posiada zdolność rozpoznania epitopu danego antygenu i bezpośredniego związania się z nim. Ilość epitopów na powierzchni pojedynczej cząsteczki danego antygenu jest różna i niejako decyduje o sile reakcji immunologicznej. Rozróżnia się antygeny monowalentne i poliwalentne.
Prawidłowa odpowiedź immunologiczna organizmu zostaje skierowania wyłącznie przeciwko antygenom nie będącym składnikami strukturalnymi jego tkanek.
Istotną rolę w przebiegu opisanej reakcji stanowią limfocyty T. Antygeny, by wzbudzić odpowiedź immunologiczną organizmu potrzebują ich udziału (antygeny grasicozależne) lub nie (antygeny grasiconiezależne).
Warto wspomnieć o zjawisku konkurencji antygenowej. Jest to sytuacja, w której odpowiedź odpornościowa na dany antygen może ulegać przemianom za sprawą obecności innego antygenu.
Głównym zadaniem przeciwciał jest wiązanie antygenu.