Takrolimus jest substancją wytwarzaną przez grzyb Streptomyces tsukabaenzi, działającą immunomodulująco (głównie immunosupresyjnie) i przeciwzapalnie. Należy do grupy inhibitorów kalcyneuryny, podobnie jak cyklosporyna i pimekrolimus. Znany jest od 1984 roku. Od dłuższego czasu stosowany jest we wspomaganiu leczenia po transplantacjach narządów. Działanie takrolimusu polega między innymi na:
- blokadzie transkrypcji cytokin prozapalnych wytwarzanych przez limfocyty Th
- hamowaniu syntezy i uwalniania mediatorów komórek tucznych
- upośledzeniu funkcjonowania komórek Langerhansa
- hamowaniu wczesnej aktywacji limfocytów T przez połączenie z białkiem wiążącym (makrofiliną) FK506
- osłabia działanie układu odpornościowego
- powoduje wzrost syntezy kolagenu, nawet po długotrwałym leczeniu sterydami; odbudowuje skórę
SAKARI REITAMO, ANITA REMITZ Miejscowe leczenie immunomodulujące u chorych na atopowe zapalenie skóry Postępy Dermatologii i Alergologii XXI; 2004/4[1]
Stosowanie miejscowe
Zarówno takrolimus, jak i pimekrolimus cechuje wysoki profil bezpieczeństwa i choć mają silne działanie przeciwzapalne, nie są to pochodne sterydów i nie mają charakterystycznych dla nich skutków ubocznych. Mogą być stosowane przewlekle, można stosować je na delikatną skórę twarzy, szyi oraz fałdy skórne. Substancje czynne nie mają tendencji do kumulowania się w organizmie. Ponadto w przeciwieństwie do kortykosterydów lek wnika jedynie w skórę zmienioną chorobowo, nie przenika przez skórę zdrową, a więc w miarę gojenia skóry stopień wchłaniania spada praktycznie do zera[2].
Dzięki temu, że cząsteczki takrolimusu są mniejsze niż cząsteczki cyklosporyny, przenikają przez skórę, co umożliwia miejscowe stosowanie takrolimusu w postaci maści/kremu.
Częstym objawem towarzyszącym stosowaniu tych preparatów jest uczucie pieczenia, zaczerwienienie oraz rzadko nasilenie świądu. Są to jednak objawy występujące w ciągu kilku pierwszych dni stosowania leku i zazwyczaj w krótkim czasie mijają.
Obawy co do rakotwórczości
Podstawą do obaw co do potencjalnej rakotwórczości miejscowych środków immunosupresyjnych jest mechanizm działania, który jest taki sam jak w przypadku substancji podawanych systemowo (doustnie) osobom po przeszczepach, które podwyższają prawdopodobieństwo zachorowania na raka.
W badaniach, w których udało się wywołać raka u myszy albo małp, podawano duże dawki substancji doustnie. Takrolimus jednak podaje się miejscowo, na skórę, i w małych dawkach.
Na slajdzie nr. 13 prezentacji[3] są pokazane wyniki badań. Ocenia się, że takrolimus jest jednym z najlepiej przebadanych leków stosowanych w chorobach skóry[4]. W siedmiu różnych badaniach klinicznych w sumie brało udział około 19000 pacjentów w grupie takrolimusowej i około 4000 w grupie nietakrolimusowej (albo sterydy albo samo podłoże). W grupie 19000 były 2 przypadki raka. Jest to mniej niż w całej populacji, co potwierdza bezpieczeństwo takrolimusu. W badaniach na zwierzętach wykazano, że połączenie takrolimusu / pimekrolimusu i ekspozycji na UV nie zwiększa fotokacerogenezy i indukcji raków skóry. W innym doniesieniu wykazano paradoksalnie, że częstość występowania niemelanocytowych raków skóry u pacjentów chorych na AZS leczonych IK była mniejsza wśród tych, u których zużyto więcej tubek IK[5].
Bibliografia
- Leki immunosupresyjne
- Protopic (takrolimus)
- Elidel (pimekrolimus)
- Takrolimus w polskiej Wikipedii
[1] Kyllönen H, Remitz A, Mandelin JM, et al. Effects of 1-year intermittent treatment with topical tacrolimus monotherapy on skin collagen synthesis in patients with atopic dermatitis. Br J Dermatol 2004; 150: 1174-81.
[2]
[3] Current Perspectives in Treating Atopic Dermatitis - Alan B. Fleischer Jr MD, Lawrence E. Eichenfield MD
[4] Rustin M. - The safety of tacrolimus oitment for the treatment of atopic dermatitis: a review. - B J Dermatol; 157: 861-873
[5] Thaçi D, Salgo R. Malignancy concerns of topical calcineurin inhibitors for atopic dermatitis: facts and controversies Clin Dermatol. 2010 Jan-Feb;28(1):52-6.